میرزا ابراهیم ادهم
میرزا ابراهیم ادهم (درگذشته ۱۰۶۰ق/۱۶۵۰م)، فرزند میرزا محمد رضی آرتیمانی، از شعرای شیعه‌مذهب و قلندروش عصر صفویه و از شاگردان میرمحمدباقر داماد استرآبادی اصفهانی بود. میرزا ابراهیم ادهم، ابیاتی در ستایش اهل البیت(ع) سروده است و گفته شده که دیوان مختصری هم داشته است.
نسب
او در آرتیمان تویسرکان به دنیا آمد. با توجه به تاریخ درگذشت وی (۱۰۶۰ق) و اینکه در هنگام مرگ ۴۰ سال داشته، می‌توان گفت که در حدود سال ۱۰۲۰ق/۱۶۱۱م زاده شده است. ادهم در خانواده‌ای اهل شعر و ادب پرورش یافت. پدر وی میرمحمدرضی از شاعران صوفی‌مشرب بود که در اصفهان به جمع میرزایان دفتر شاه عباس اول درآمد و سپس با زنی از خاندان صفوی ازدواج کرد. از این روی میرزا ابراهیم ادهم از جانب مادر، صفوی بود.
تحصیلات
از تحصیلات او اطلاع چندانی در دست نیست. جز آنکه چندی نزد میر محمد باقر داماد استرآبادی اصفهانی شاگردی کرد و سپس رهسپار هند شد و به پایمردی حکیم داوود، معروف به تقرب خان از امرای عهد شاه جهان، به دربار راه یافت و با یکی از نوادگان شاه ازدواج کرد. او به سبب ارتکاب مناهی و حرکات ناشایست، منزلت خویش را از دست داد و به زندان افتاد و سرانجام در شاه جهان آباد (دهلی) درگذشت. به روایتی دیگر کشته شد.
اشتهار در شعر
اشعار میرزا ابراهیم به سبک پیشینیان و مشحون از ابهام و تمثیل است. به نظر می‌رسد که وی در روزگار خود از شهرتی برخوردار بوده، زیرا صائب تبریزی (درگذشته ۱۰۸۱ق) یکی از اشعار او را در یکی از غزل‌های خویش تضمین کرده است.
ستایش خاندان اهل بیت (ع)
ادهم ابیاتی در ستایش اهل بیت (ع) سروده است. گفته شده دیوان مختصری داشته است. برخی شمار اشعار وی را ۵ هزار و برخی دیگر از جمله صاحب قصص الخاقانی، ابیات او را بیش از ۱۰هزار دانسته‌اند. به ادعای برخی منابع، نسخه‌ای که با عنوان دیوان ابراهیم ادهم در کتابخانه‌ها موجود است، متعلق به ادهم دیگری است.
گلچین معانی، «ساقی نامه» وی را که احتمالا بخشی از دیوان او بوده، در تذکره پیمانه به چاپ رسانده است. این «ساقی نامه» که مشتمل بر قریب ۲۳۰ بیت است، در شیوایی و استواری و شهرت به مرتبه ساقی‌نامه پدرش نمی‌رسد.
کتب منتسب به او
گلچین معانی، یک مثنوی در تتبع مخزن الاسرار و مثنوی دیگری با عنوان رفیق السالکین نیز به وی نسبت داده است. از آنجا که این دو مثنوی در نسخه خطی دیوانی آمده که احتمالا سراینده آن کسی دیگر است، در انتساب این مثنوی نیز به وی می‌توان تردید کرد.
برخی ازهار گلشن یا درة التاج را از میرزا ابراهیم ادهم دانسته‌اند. اما این منظومه از آن کسی دیگر به نام ابراهیم بردعی تبریزی هیبتی گلشنی متوفای ۹۴۰ق است.
پانویس
- ↑ صدیق حسن خان، شمع انجمن، ص ۴۱؛ پارسا، ارمغان، ۶۴۷.
- ↑ گلچین معانی، تذکره پیمانه، ص۷۷.
- ↑ نکـ: آزاد بلگرامی، مآثر الکرام، ص۸۴؛ سید علی حسن خان، صبح گلشن، ص۱۷۹؛ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۵ (۲)، صص۱۰۶۹-۱۰۷۰.
- ↑ گلچین معانی، تذکره پیمانه، ص۷۷.
- ↑ نصرآبادی، تذکره، ص۳۵۹؛ آزاد بلگرامی، مآثر الکرام، ص۸۴؛ آرزو، مجمع النفائس، ص۱۲۱.
- ↑ آفتاب رای، ریاض العارفین، ج۱، ص۴۸؛ گلچین معانی، تذکره پیمانه، ص۷۹.
- ↑ سرخوش، کلمات الشعراء، ص۳؛ نصرآبادی، تذکره، ص۳۵۹؛ آزاد بلگرامی، مآثر الکرام، ص۸۴؛ آرزو، مجمع النفائس، ص۱۲۱.
- ↑ آزاد بلگرامی، مآثر الکرام، ص۸۴؛ عبدالغنی، تذکره الشعراء، ص۱۱.
- ↑ کشن چند، اخلاص، ص۱۲.
- ↑ کشن چند، اخلاص، ص۱۲؛ سرخوش، کلمات الشعراء، ص۳؛ آزاد بلگرامی، مآثر الکرام، ص۸۴؛ گلچین معانی، تذکره پیمانه، ص۷۷.
- ↑ آزاد بلگرامی، مآثر الکرام، ص۸۴؛ صدیق حسن خان، شمع انجمن، ص۴۱.
- ↑ نکـ: نصرآبادی، تذکره، ص۳۵۹؛ گلچین معانی، تذکره پیمانه، صص۸۰، ۸۲ و ۸۹.
- ↑ آزادبلگرامی، مآثر الکرام، ص۷۸.
- ↑ صدیق حسن خان، شمع انجمن، ص۴۱.
- ↑ گلچین معانی، تذکره پیمانه، ص۷۸.
- ↑ نکـ: منزوی، خطی، ج۳، ص۲۲۲۰؛ نوشاهی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، ص۴۷۲.
- ↑ نکـ: منزوی، خطی مشترک، ج۷ (۱)، صص۹۳۵-۹۳۶.
- ↑ گلچین معانی، تذکره پیمانه، صص۸۱-۹۰.
- ↑ گلچین معانی، تذکره پیمانه، ص۷۸.
- ↑ نکـ: منزوی، خطی مشترک، ج۷ (۱)، صص۹۳۵-۹۳۶.
- ↑ نکـ: دانش پژوه، «ازهار گلشن »، ج۴، ص۱۲۱؛ مرکزی، ج۱۴، ص۳۸۳۹.
- ↑ شورا، خطی، ج۸، ص۲۳۱۷.
منابع
- آرزو، علی، مجمع النفائس، به کوشش زیب النساء سلطان علی، تهران، ۱۳۵۶ش.
- آزادبلگرامی، غلام علی، مآثر الکرام (سرو آزاد)، به کوشش عبدالله خان، لاهور، ۱۳۱۹م.
- آفتاب رای لکهنوی، ریاض العارفین، به کوشش حسام الدین راشدی، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۷م.
- پارسا، عبدالرحمان، ارمغان، ۱۳۱۷ش، س۱۹، شمـ ۹-۱۰.
- دانش پژوه، محمد تقی و ایرج افشار، «ازهار گلشن »، نشریه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، نسخه‌های خطی تهران، ۱۳۴۴ش.
- سرخوش، کلمات الشعراء، به کوشش صادق علی دلاوری، لاهور، ۱۹۴۲م.
- سید علی حسن خان، صبح گلشن، کلکته، ۱۲۹۵ق.
- شورا، خطی.
- صدیق حسن خان، محمد، شمع انجمن، بهویال، ۱۲۹۳ق.
- صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، ۱۳۶۴ش.
- عبدالغنی، محمد، تذکره الشعراء، به کوشش محمد مقتدی خان شروانی، علی گره، ۱۹۱۶م.
- کشن چند، اخلاص، همیشه بهار، به کوشش وحید قریشی، کراچی، انجمن ترقی اردو.
- گلچین معانی، احمد، تذکره پیمانه، مشهد، ۱۳۵۹م.
- مرکزی، خطی.
- منزوی، خطی.
- همو، خطی مشترک.
- نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، تهران ۱۳۱۷ش.
- نوشاهی، عارف، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، راولپندی، ۱۳۵۰ش.
جستارهای وابسته
- ابراهیم ادهم
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: